Ongeacht wie je bent, wat je doet, of hoeveel geld er op je rekening staat: het basisinkomen zorgt voor een standaard inkomen voor iedereen. Zonder tegenprestatie. Zonder sollicitatieplicht. En ook zonder er voor te hoeven werken.

Lijkt het je wat? Je krijgt iedere maand van de overheid 1000 euro en je hoeft er niets voor te doen. Zou je iedere dag uitslapen, of eindelijk je eigen droom najagen? Hang je op de bank met een boek of gebruik je het geld om een eigen onderneming te starten, weer te gaan studeren of mantelzorg op je te nemen?

Dit voorjaar hoorde ik op de autoradio in Zwitserland voor eerst over het concept van een basisinkomen. Tijdens een landelijk referendum stemde bijna 80 procent van de Zwitserse stemmers tegen een basisinkomen van 2250 euro per maand. Na enige discussie waren ook wij het er in de auto over eens: een basisinkomen is onbetaalbaar en werkt luiheid in de hand. Maar is dat wel zo?

Het onderwerp in al zijn vormen is meer verdieping waard. Zo gaat Finland volgend jaar 2000 uitkeringsgerechtigden een basisinkomen geven van 560 euro. Het doel: bureaucratie verminderen en mensen stimuleren om kleine baantjes aan te nemen. In heel Europa zijn er nieuwsgierige onderzoekers en in eigen land gaan Utrecht, Groningen, Tilburg en Wageningen experimenteren met nieuwe vormen van bijstandsverstrekking. Maar landelijk het basisinkomen invoeren? Dat lijkt ver weg.

Waarom een basisinkomen?

Minder vaste contracten en de flexibilisering van de arbeidsmarkt zorgen voor economische onzekerheid. Werknemers worden steeds vaker vervangen door machines, computers en robots. Door de vergrijzing wordt ons sociale zekerheidsstelsel onhoudbaar. Oftewel: om iedereen in Nederland een goede levensstandaard te kunnen bieden, zijn er nieuwe ideeën nodig. Door onder andere toeslagen, uitkeringen en uitkeringsinstanties af te schaffen, herverdeel je het beschikbare sociale zekerheidsgeld, waardoor een basisinkomen volgens voorstanders een betaalbare optie wordt. Maar de meningen over het effect en de haalbaarheid van de invoering ervan, liggen mijlenver uit elkaar.

Voorstanders van een basisinkomen

Uitkeringsgerechtigden worden gestimuleerd om te werken, omdat bijverdiensten niet langer worden gekort op een uitkering. Mensen met een vaste baan zouden parttime kunnen gaan werken, waardoor het bestaande werk beter wordt verdeeld over de samenleving. Werkgevers worden belast met minder arbeidskosten, doordat sociale premies kunnen worden afgeschaft. Mensen kunnen meer tijd besteden aan vrijwilligerswerk of mantelzorg. En: een basisinkomen stimuleert ondernemerschap en zorgt voor gelijke kansen voor iedereen.

Tegenargumenten voor het basisinkomen

Verschillende rekenmodellen wijzen uit dat het invoeren van het basisinkomen onbetaalbaar is. Volgens het CPB zou de belasting flink omhoog moeten om iedere Nederland jaarlijks 8200 euro ‘gratis geld’ te kunnen geven. Het ontmoedigt werken, met name bij vrouwen aldus het CPB. En hoe hoger het basisinkomen, hoe meer banen er verloren gaan. Met de invoering van een basisinkomen zullen dus minder mensen aan het werk gaan, laat staan minder leuk– maar wel noodzakelijk werk – uitvoeren.

Kijk- en leestips

Er wordt heel veel gezegd en geschreven over een basisinkomen. Ik geef je graag nog een paar kijk- en leestips:

Tedx Talk door Rutger Bregman, auteur van o.a. het boek ‘Gratis geld voor iedereen – en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen’
VPRO’s Tegenlicht verkent de mogelijkheden van het basisinkomen.
Dit Volkskrant opinie artikel is zowel een betoog tegen als voor het basisinkomen.
Ik vind het maar lastig om een goed gefundeerde mening over het basisinkomen te vormen. Wel volg ik de ontwikkelingen met belangstelling. Het is interessant om mijn eigen vooroordelen te onderzoeken door me te verdiepen in alle experimenten die er gaande zijn.